Język hiszpański
Język hiszpański (hiszp., ) – język należący do rodziny romańskiej języków indoeuropejskich. Współczesne standardy literackie (z Hiszpanii i Hispanoameryki) wywodzą się ze średniowiecznego języka kastylijskiego. Jeszcze dziś język hiszpański bywa nazywany kastylijskim, dla odróżnienia go od innych języków używanych w Hiszpanii.
Język hiszpański jest drugim najpowszechniej używanym językiem na Ziemi. W 2006 roku oceniano, że posługuje się nim jako językiem ojczystym około 650 milionów ludzi na siedmiu kontynentach, szczególnie w Ameryce Południowej, Ameryce Północnej, Europie i zachodniej Afryce. Dalsze 100 milionów używa go jako drugiego języka, natomiast liczba ludzi w ogóle na świecie mówiących tym językiem przekracza półtora miliarda. Język hiszpański należy do grupy języków ekspansywnych (latynizacja Ameryki Północnej). Jest językiem międzynarodowym i urzędowym głównych międzynarodowych organizacji politycznych i gospodarczych, jak Unia Europejska, Unia Afrykańska , OPA , ONZ , NAFTA, traktat antarktyczny , UNICEF, UNASUR, FIFA, UEFA, Interpol, Europol , CARICOM, WHO , Światowa Organizacja Handlu , Mercosur oraz wielu innych.
Uchwalona 27 grudnia 1978 (znowelizowana 27 sierpnia 1992) Konstytucja Hiszpanii stanowi, że ''kastylijski jest hiszpańskim urzędowym językiem państwa. Wszyscy Hiszpanie mają obowiązek go znać i prawo nim się posługiwać'' (art. 3 ust. 1 Konstytucji Hiszpanii). Niemniej pozostałe języki hiszpańskie są również językami urzędowymi w odpowiednich wspólnotach autonomicznych, zgodnie z ich statutami (art. 3 ust. 2 Konstytucji Hiszpanii). Do kategorii owych „pozostałych języków hiszpańskich” zalicza się, występujące w niektórych regionach (autonomiach) Hiszpanii, lokalne rodzime języki:
* aragoński (maño) w Aragonii
* aranejski w Dolinie Aran
* asturyjski (bable) w Asturii
* baskijski (euskara) w Baskonii i Nawarze
* estremadurski w Estremadurze
* galicyjski w Galicji, Eo Navii, El Bierzo i Dolinie Jalamy
* kantabryjski (montañés) w Kantabrii
Język hiszpański jest drugim najpowszechniej używanym językiem na Ziemi. W 2006 roku oceniano, że posługuje się nim jako językiem ojczystym około 650 milionów ludzi na siedmiu kontynentach, szczególnie w Ameryce Południowej, Ameryce Północnej, Europie i zachodniej Afryce. Dalsze 100 milionów używa go jako drugiego języka, natomiast liczba ludzi w ogóle na świecie mówiących tym językiem przekracza półtora miliarda. Język hiszpański należy do grupy języków ekspansywnych (latynizacja Ameryki Północnej). Jest językiem międzynarodowym i urzędowym głównych międzynarodowych organizacji politycznych i gospodarczych, jak Unia Europejska, Unia Afrykańska , OPA , ONZ , NAFTA, traktat antarktyczny , UNICEF, UNASUR, FIFA, UEFA, Interpol, Europol , CARICOM, WHO , Światowa Organizacja Handlu , Mercosur oraz wielu innych.
Uchwalona 27 grudnia 1978 (znowelizowana 27 sierpnia 1992) Konstytucja Hiszpanii stanowi, że ''kastylijski jest hiszpańskim urzędowym językiem państwa. Wszyscy Hiszpanie mają obowiązek go znać i prawo nim się posługiwać'' (art. 3 ust. 1 Konstytucji Hiszpanii). Niemniej pozostałe języki hiszpańskie są również językami urzędowymi w odpowiednich wspólnotach autonomicznych, zgodnie z ich statutami (art. 3 ust. 2 Konstytucji Hiszpanii). Do kategorii owych „pozostałych języków hiszpańskich” zalicza się, występujące w niektórych regionach (autonomiach) Hiszpanii, lokalne rodzime języki:
* aragoński (maño) w Aragonii
* aranejski w Dolinie Aran
* asturyjski (bable) w Asturii
* baskijski (euskara) w Baskonii i Nawarze
* estremadurski w Estremadurze
* galicyjski w Galicji, Eo Navii, El Bierzo i Dolinie Jalamy
* kantabryjski (montañés) w Kantabrii
Kraj (państwo)
-
Gwinea Równikowa
Obecną nazwę, Gwinea Równikowa, nadano po odzyskaniu niepodległości w 1963 r. Przyjęto ją ze względu na położenie kraju nad Zatoką Gwinejską (przebiega przez nią równik) oraz niewielkie oddalenie od równika. -
Katar
Katar jest państwem członkowskim Ligi Państw Arabskich, Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, Międzynarodowej Organizacji Pracy, Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Organizacji Współpracy Islamskiej, Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową, Organizacji Narodów Zjednoczonych (na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 297 z 15 września 1971), Rady Współpracy Zatoki Perskiej, Światowej Organizacji Handlu. -
Gibraltar
Gibraltar jest przedmiotem sporu terytorialnego pomiędzy Wielką Brytanią i Hiszpanią. Spór ten zaostrzył się po decyzji Wielkiej Brytanii o wyjściu z UE. 31 grudnia 2020 roku, Hiszpania i Wielka Brytania osiągnęły porozumienie w sprawie umieszczenia Gibraltaru w bezgranicznej strefie Schengen. -
Aruba
Mieszkańcy używają języka niderlandzkiego oraz lokalnego języka kreolskiego zwanego papiamento. Funkcjonuje także język hiszpański (zob. Język hiszpański na Arubie). -
Belize
W północnej części kraju rozciąga się nadbrzeżna nizina, w wielu miejscach silnie zabagniona. W południowym Belize ciągnie się pasmo gór Maya, z najwyższym szczytem kraju Victoria Peak (1122 m n.p.m.) lub Doyle’s Delight (1124 m n.p.m.). Wzdłuż wybrzeża natrafić można na liczne laguny. Kilkanaście kilometrów dalej ciągnie się łańcuch niewielkich wysepek koralowych (cayes), tworzących barierę koralową. Kilkadziesiąt kilometrów od północnej części wybrzeża położone są większe wyspy, m.in. Ambergris Caye i Turneffe. -
Dominikana
* Większe miasta: Santo Domingo, Santiago de los Caballeros, La Romana, San Pedro de Macorís -
Honduras
Honduras, podobnie jak inne państwa leżące w Ameryce Środkowej, to kraj wyżynno-górzysty. Tereny górzyste zajmują prawie 4/5 powierzchni kraju i ciągną się od wybrzeża Zatoki Honduraskiej nad Morzem Karaibskim po zatokę Fonseca nad Pacyfikiem. Wąski pas równin u wybrzeża Pacyfiku ma zaledwie 70 km długości. Wewnątrz państwa ciągnie się kilka pasm górskich pochodzenia wulkanicznego, z których najwyższy jest położony w zachodniej części grzbiet ze szczytem Cerro Las Minas (2890 m n.p.m.). -
Kostaryka
Kostaryka to kraj wyżynno-górzysty, położony w strefie aktywności sejsmicznej. Znajdują się tu także liczne wulkany, niektóre aktywne. Niziny występują jedynie na wybrzeżach oraz w dolinach większych rzek: San Juan, Tempisque i Cañas. Przez środek kraju biegną trzy główne pasma górskie: Cordillera de Guanacaste (wulkan Miravalles, 2021 m n.p.m.), Cordillera Central (wulkany Irazú, 3432 m n.p.m. i Turrialba, 3421 m n.p.m.) oraz Cordillera de Talamanca z najwyższym szczytem Kostaryki Chirripó Grande (3820 m n.p.m.). Między pasmami Cordillerą Central a C. de Talamanca znajduje się niewielka wyżyna Cartago, położona na wysokości 1400 m n.p.m. U podnóży Kordillery Centralnej rozciąga się zajmująca ok. 900 km² śródgórska kotlina Meseta Centralna. Tutaj ulokowała się stolica kraju San José i inne ważne miasta Kostaryki (Cartago, Alajuela, Heredia). W sumie mieszka tu ponad połowa mieszkańców kraju. -
Kuba
Kuba jest unitarną republiką socjalistyczną. Językiem urzędowym jest hiszpański. W XVI wieku skolonizowana została przez Hiszpanów. Pozostawała hiszpańską kolonią do 1898 roku, a niepodległość uzyskała w 1902 roku, po czteroletniej okupacji przez Stany Zjednoczone. W 1959 roku w wyniku rewolucji kubańskiej władzę w kraju objął Fidel Castro, a kraj wkroczył na drogę socjalizmu. Nastąpiło jednoczesne zbliżenie w stosunkach ze Związkiem Radzieckim oraz zaognienie relacji ze Stanami Zjednoczonymi, które w 1961 roku nałożyły na Kubę embargo, pozostające w mocy do dnia dzisiejszego. Po upadku Związku Radzieckiego w 1991 roku sytuacja gospodarcza kraju uległa pogorszeniu. Od tego czasu podjęte zostały umiarkowane reformy wolnorynkowe, wzmożone po odstąpieniu Castro od władzy w 2008 roku. -
Nikaragua
Wschodnie wybrzeże Nikaragui ma charakter wybrzeża lagunowego. Nadmorska nizina, miejscami zabagniona, nosi nazwę Wybrzeża Moskitów. Dalej ku zachodowi ciągnie się wyżyna, którą przecina kilka pasm górskich. Najwyższe z nich, Cordillera Isabelia ze szczytem Mogotón, osiąga wysokość 2438 m n.p.m. Krawędź tej wyżyny, równoległa do wybrzeża pacyficznego, stanowi północno-wschodnią ścianę rowu tektonicznego. W jego zagłębieniu znajdują się dwa wielkie jeziora – Nikaragua i Managua. Za rowem tektonicznym, wzdłuż wybrzeża, ciągnie się rząd 40 wulkanów. Najbardziej znanym wulkanem jest Momotombo (1258 m n.p.m.) nad jeziorem Managua, który uznawany jest za symbol Nikaragui. Innym interesującym wulkanem jest Concepción (1258 m n.p.m.), który wznosi się na wyspie Ometepe na środku jeziora Nikaragua. -
Panama
Panama jest republiką z systemem prezydenckim. Językiem urzędowym jest hiszpański. Panama uzyskała niepodległość w 1903 roku od Kolumbii, z którą związana była od 1821 roku, wcześniej – kolonia hiszpańska. -
Salwador
Salwador to najmniejszy pod względem powierzchni kraj międzymorza środkowoamerykańskiego, ale za to gęsto zaludniony. Na 1 km² przypada ponad 300 mieszkańców. Największe miasta Salwadoru to stolica San Salvador oraz Soyapango, Santa Ana, Mejicanos i San Miguel. -
Trynidad i Tobago
Państwo leży na dwóch wyspach. Trynidad, większa i położona bliżej wybrzeża Wenezueli, stanowi pod względem geologicznym przedłużenie Gór Karaibskich z północno-wschodniej Wenezueli. Na wyspie przebiegają równoleżnikowo trzy pasma górskie, z których najwyższe są krystaliczne Góry Północne, sięgające ponad 900 m n.p.m. (El Cerro del Aripo – 940 m). Opadają one stromo ku wybrzeżu, płynące w nich rzeki tworzą liczne wodospady. Położone w centralnej części wyspy Góry Środkowe i bardziej na południe Góry Południowe, zbudowane z wapieni i piaskowców, sięgają do wysokości około 300 m n.p.m. Między tymi dwoma pasami rozpościera się obniżenie, w którym występują wulkany błotne oraz naturalny wypływ smoły tzw. Jezioro Asfaltowe (Pitch Lake). Najwyższy szczyt mniejszej wyspy Tobago sięga 576 m n.p.m. -
Argentyna
Argentyna zajmuje jedno z najwyższych miejsc w rankingach wskaźnika rozwoju społecznego, PKB per capita i jakości życia pośród krajów Ameryki Łacińskiej. Według statystyk Banku Światowego argentyński produkt krajowy brutto zajmuje 21. miejsce na świecie, a według Międzynarodowego Funduszu Walutowego, biorąc pod uwagę parytet siły nabywczej, argentyńska ekonomia zajmuje 25. miejsce na świecie. Argentyna jest członkiem założycielem Unii Narodów Południowoamerykańskich oraz Mercosur, a także członkiem Organizacji Państw Iberoamerykańskich, Banku Światowego, Światowej Organizacji Handlu. Oprócz tego jest również jednym z trzech krajów Ameryki Łacińskiej wchodzących w skład grupy G20. Według analityków kraj ten zaklasyfikowany jest do rynków wschodzących, ze względu na wielkość, wysoki wzrost gospodarczy, poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych czy eksport w całości wytworzonych usług i towarów. Jest uznawana jako lokalne mocarstwo z bardzo wysokim wskaźnikiem rozwoju społecznego. -
Boliwia
Boliwia jest jednym z dwóch krajów Ameryki Południowej, które nie mają dostępu do morza (straciła go w 1884). Na zachodzie wznoszą się góry, natomiast na wschodzie teren się obniża. Pasmo Andów o szerokości ok. 600 km, składa się tu z trzech głównych łańcuchów – Kordyliery Zachodniej (najwyższy szczyt Boliwii: Sajama – 6520 m), Kordyliery Środkowej oraz Kordyliery Wschodniej. Pomiędzy Kordylierami Zachodnią i Środkową rozciąga się płaskowyż Altiplano (hiszp. altiplano – płaskowyż). -
Paragwaj
Najwyżej położony punkt na terytorium Paragwaju to Cerro Peró – 842 m n.p.m. -
Peru
Nie ma dostępu do równika lecz brakuje mu do niego 5 km w linii prostej. Jest to trzecie co do wielkości państwo kontynentu po Brazylii i Argentynie oraz drugi co do wielkości kraj andyjski po Argentynie. Stolicą Peru jest Lima. -
Urugwaj
.